در لغت
«ملتزم» از «التزام» گرفته شده و در لغت به معناى «اعتناق و در برگرفتن» است؛ «و
ملتزم از آنرو به اين نام خوانده شد كه مردم آن را در بر مى گيرند و به سينه مى چسبانند.»
نامهاى ديگرِ «ملتزم»:
در روايات شيعه و سنى از
ملتزم به نامهاى ديگر نيز ياد شده است كه عبارتند از:
1- مُتَعَوَّذ:«نامگذارى
ملتزم به متعوّذ، بدين جهت است كه (زائر كعبه) نزد آن، از آتش جهنم (به خداوند) پناه مى برد.»
چنانكه در دعاى مربوط به آن آمده است: «هَذَا مَكَانُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ». «اينجا مكان پناهجويى به تو از آتش دوزخ است.»
2- بخشي از مُستجار:«اين نامگذارى به جهت آن است كه در آنجا پناه از عذاب و رحمت و آسايش از خداوند، درخواست مى گردد.»
3- مدعى:در روايات اهل سنت از آن به عنوان «مدعى» ياد شده؛ زيرا كه آنجا محلّ دعا است.
ملتزم كجاست؟
الف: احاديث اهل سنت:
در مجامع روايىِ اهل سنت، احاديثى كه درباره محلّ
ملتزم آمده است همگى به محلّ واحدى اشاره ندارند:
برخي از آنها بين حجرالاسود و دركعبه و برخي نيز ضلع مقابل آنرا ميگويند
ب: احاديث اهل بيتعليهم السلام:
بر اساس نظر شيعه
ملتزم پشت كعبه يعنى همان جايى است كه
مستجار و ركن يمانى واقع شده است. اين محل را از آن روى
ملتزم مينامند كه مردم در آن قسمت ميايستند و به ديوار
ملتزم شده، مي چسبند و دعا ميخوانند.
فضايل ملتزم:
- پيامبر خداصلى الله عليه و آله: هيچ كس در اين ملتزم، چيزى از خدا نخواست، مگر آن كه اجابت شد.
- پيامبر خداصلى الله عليه و آله: ملتزم، جايى است كه دعا در آن پذيرفته است و هيچ بنده اى [در ملتزم] چيزى از خدا نخواست، مگر اين كه آن را پذيرفت.
- امام صادقعليه السلام: چون آدم، خانه خدا را طواف كرد و به ملتزم رسيد، جبرئيل عليه السلامبه او گفت: «اى آدم! در اين مكان به گناهان خويش در برابر خدا اعتراف كن» .... پس خداوند عز و جل به او وحى كرد: «اى آدم! گناه تو را آمرزيدم». گفت: پروردگارا! براى فرزندان و ذريّه ام [را نيز]؟ خداوند عز و جل به او وحى كرد: اى آدم! هر يك از ذريّه تو كه اين جا بيايد و به گناهانش اقرار كند و توبه نمايد، همچنان كه تو توبه كردى، و سپس آمرزش بخواهد، او را مى آمرزم».
- امام علىعليه السلام: كنار ملتزم، به گناهان خويش، چه آنچه در ياد داريد، يا آنچه يادتان نيست، اقرار كنيد و بگوييد: «آنچه را كه نگهبانانِ تو از گناهان ما حفظ كرده اند و ما فراموش كرده ايم، ببخشاى». همانا هر كس در اين جايگاه، به گناه خود اعتراف كند و آنها را بر شمارد و يادآورى كند و از خداوندْ آمرزش بطلبد، بر خداوند عز و جل است كه او را بيامرزد.
- امام صادقعليه السلام: هر گاه از طواف خود، فارغ شدى و به آخر كعبه- در مقابل مستجار، اندكى به ركن يمانى مانده- رسيدى، دستان خود را بر كعبه بگستر، شكم (بدن) خويش را به آن بچسبان و صورتت را بر كعبه بگذار و بگو: «خدايا! خانه، خانه توست. بنده، بنده توست و اين جا، جايگاه كسى است كه از دوزخ به تو پناه مى آورد». سپس نزد پروردگار به آنچه كرده اى، اقرار كن. به يقين، هيچ بنده مؤمنى نيست كه در اين جا به گناهان خود در مقابل خدا اقرار كند، مگر آن كه خدا او را مى آمرزد، اگر بخواهد. و مى گويى: «خدايا! رحمت و گشايش و عافيت، از جانب توست. خدايا! عمل من اندك است. آن را برايم بيفزاى و آنچه را كه تو از آن آگاهى و بر مردم پوشيده است، ببخشاى». آن گاه از آتش، به خدا پناه مى برى و [سپس] هر چه مى خواهى، براى خود دعا كن؛ سپس ركن يمانى را لمس كن و سراغ حجر الأسود برو.
ملتزم در سيره معصومين
آدم و حوّا در كنار ملتزم
امامصادق
عليه السلامدر اين باره مى فرمايد: «هنگامى كه
آدم عليه السلامبه طواف كعبه پرداخت و به
ملتزم رسيد،
جبرئيل عليه السلامبه او گفت: اى آدم، در پيشگاه پروردگارت، به گناهانت اقرار كن (پس از اقرار آدم) خداى عزّوجلّ به او وحى فرمود كه گناهت را آمرزيدم.
آدم عرضه داشت: گناه فرزندانم را؟ خداوند- عزّوجلّ- به او وحى كرد: اى آدم، هركس از آنان به اين جايگاه در آيد و به گناهانش اقرار كند، او را هم چون تو مىبخشم.»
امام سجادعليه السلامدر ملتزم
اَبان از امام صادق
عليه السلامروايت مى كند: هنگامى كه على بن الحسين (امام سجاد
عليه السلام) كنار
ملتزم مىآمد به درگاه الهى عرضه مى داشت:«خداوندا! مرا انبوهى از گناهان و انبوهى از لغزشها است و تو را انبوهى از رحمت و بخشش بى حد. اى آنكه خواستِ منفورترين آفريده ات را آنگاه كه عرضه داشت: «پس مرا تا روز رستاخيز مهلت ده» اجابت كردى ، دعايم را اجابت كن و درباره ام چنين و چنان كن.»
امام باقرعليه السلامدر كنار ملتزم
حَبابه والبيّه گويد: مردى را در مكه به هنگام عصر در كنار
ملتزم (يا در فاصله ميان درِ كعبه و حجرالأسود) بر فراز قسمت بلندى از زمين ديدم كه ميان خويش را با عمامه بسته (آنچنان شكوهمند) كه مى پنداشتى خورشيدى است بر فراز كوهها و يا تاجى بر تارك مردان (حاضر در آنجا)، دست و ديده به آسمان گشوده و به دعا و نيايش پرداخته بود، سپس مردم به سويش شتافتند و حل مسائل پيچيده علمى و مسائل مشكل خود را از او مى پرسيدند و او تا به هزار سؤال آنان پاسخ نگفت، از آنجا نرفت، سپس برخاست وآهنگ رفتن كرد.
ابوبصير مى گويد: شخصى باصداى رسابانگ برداشت كه: «بدانيد كه اين مرد شكافنده (مشكلات) علوم پيامبران، روشنگر راهها (ى رستگارى)، بهترين زاده سكانداران كشتى نجات، فرزند فاطمه، حجّت باقى مانده الهى در زمين، مخزن و محرم اسرار خدا، پور حضرت محمد، خديجه، على و فاطمه (صلوات اللَّه عليهم اجمعين)، مشعل ماندگار هدايت دين است.»
امام صادقعليه السلامدر كنار ملتزم
شيخ طوسى در تهذيب روايتى از امام صادق
عليه السلامنقل كرده كه آن حضرت در ضمن آداب
ملتزم فرموده است:«سپس به گناهانى كه انجام دادهاى، براى پروردگارت اقرار كن ...»
امام كاظمعليه السلامدر كنار ملتزم
سعدان بن مسلم مى گويد: حضرت ابوالحسن (امام كاظمعليه السلام) را ديدم كه در آخرين دور هفتم طوافش، دستش را گشوده و التزام كرده بود.
آداب ملتزم
از ويژگى هاى بسيارى از عباداتِ واجب و مستحب، داشتن نظم و ترتيبى حساب شده است؛ به اين معنا كه در چه زمان و در كجا باشد و چگونه انجام شود. در اين ميان
ملتزم نيز آدابى دارد كه در روايات به آنها اشاره شده است:
زمان التزام:
امام صادقعليه السلاممى فرمايد: «آنگاه كه در دور هفتم طواف قرار داشتى، به متعوّذ درآى.»
چگونگى التزام:
امام صادقعليه السلاممى فرمايد: «دو دست خويش را بگشاى و بر خانه گذار، و بدن و گونه هات را بر آن بچسبان.»
اقرار به گناه:
اقرار به گناه، در كنار
ملتزم كه پيامبران الهى
عليهم السلامو پيشوايان معصوم
عليهم السلام، و پيشاپيش همه، حضرت
آدم عليه السلامدر آنجا به اقرار و اعتراف پرداختند، زيباتر و پسنديده تر است. زيرا خداوند متعال در پاسخ
آدم عليه السلام، آنگاه كه در
ملتزم براى گناهان فرزندانش درخواست آمرزش كرد، چنين وعده داد: «اى آدم! هركس از فرزندانت به اينجا (ملتزم) بيايد و مانند تو، به گناهانش اقرار و از آنها
توبه و استغفار كند، او را مى بخشم.»
و خداوند در سوره هاى مختلفى از قرآن كريم به تخلف ناپذيرى وعده و وعيدهايش اشاره فرموده است و از آن جمله در سوره مباركه حج مى فرمايد:«خداوند هرگز از وعده خويش تخلّف نمى كند.»
و با توجه به همين حقيقت است كه اميرمؤمنانعليه السلاممى فرمايد: «در كنار ملتزم، به گناهان به ياد مانده و از ياد رفته خويش اعتراف كنيد كه هركس در آنجا اقرار به معاصى كند، آنها را بشمارد و ياد كند و استغفار نمايد، بر خداوند عزّوجلّ است كه او را بيامرزد (زيرا كه خود وعده آمرزش داده است).»
امام صادق
عليه السلامنيز در آداب
ملتزم مى فرمايد:
به آنچه كرده اى در محضر پروردگارت اقرار كن، همانا بنده اى در آنجا اقرار به گناهانش نكند، جز آنكه خداوند او را- إن شاءاللَّه- بيامرزد.»
اسلام بر خلاف آئين كليسا- كه پيروان خود را وامى دارند تا براى آمرزش گناهان خويش، نزد يكى از مقامات كليسا، اقرار به گناه كنند- به مسلمانان توصيه مى كند كه تنها در محضر پروردگار خويش، اعتراف و اقرار به گناه كنند.
دعا:
گرچه دعا هميشه و همهجا مطلوب پروردگار است ولى همه اوقات و اماكن براى اين كار يكسان نيست و مسجدالحرام و كنار
ملتزم از همين اماكن ويژه است كه طبق برخي روايات دعا در آنجا مستجاب است. از اينرو در روايات به دعاى در كنار
ملتزم توصيه شده و دعاهايى نيز براى آنجا تعليم داده شده است.
- اميرمؤمنان علىعليه السلاممى فرمايد: « (خداوندا!) آنچه را كه حافظان و كاتبان تو (از گناهانمان) به خاطر سپرده و ثبت كرده اند و ما آن را فراموش كرده ايم، بر ما ببخش.»
- و امام صادقعليه السلاممى فرمايد: (پس از التزام) بگو: «اللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَ الْعَبْدُ عَبْدُكَ وَ هَذَا مَكَانُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ». (و بعد از اقرار به گناه) بگو:«خداوندا! از سوى تو رحمت و فرج و عافيت به ما ارزانى مى گردد، خداوندا، به درستى كه عمل من اندك است (ثواب) آن را برايم مضاعف كن، آنچه (گناهانى) را كه از من بر تو آشكار و بر آفريده هايت پنهان است، ببخش.»
البته مى توان در آنجا هر دعاى ديگرى را هم خواند؛ زيرا امام باقر
عليه السلامهفت جا و از جمله آنها
ملتزم را از مكانهايى مى شمارد كه دعاى مخصوصى در آنجا لازم نيست قرائت شود و از اينرو امام صادق
عليه السلامپس از ذكر دعايى كه براى
ملتزم در ادامه حديث فوق ذكر مى كند، مىفرمايد: «وخود دعايى (براىخواندن درآنجا) برگزين.»
منابع جهت مطالعه :
- الحج و العمره في الكتاب و السنه
- تاريخ و آثار اسلامي مكه و مدينه
- مقالات فصلنامه ميقات حج مرتبط با اماكن و آثار اسلامي
گفتني است در كتابهاي مرجع و دست اول پيرامون
ملتزم صحبت شده ولي غالبا از منظر اهل سنت ميباشد به عنوان نمونه:
- شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام
- التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم يا ترجمه فارسي آن با نام كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ
- آثار اسلامي مكه و مدينه