يكي از مكان‌هايي كه در روايات معصومين ع به زيارت و نماز خواندن در آن سفارش شده است مسجد و «مَشْربه امّ ابراهيم» مي‌باشد.
معناي لغوي مَشْربه
مَشْربه؛ يعني بستان يا زمين نرمي كه گياه به راحتي در آن مي رويد. به زميني هم كه در ميان آن تپه بلندي واقع شود، يا غرفه و بنايي در آن باشد، اطلاق مي شود. مشربه باغي بوده كه در ميان آن صفه يا غرفه‌اي بوده و در اين محل ماريه قبطيه، ابراهيم فرزند رسول خدا(صلي الله عليه وآله) را به دنيا آورده است. [۱]
موقعيت جغرافيايي مَشْربه ام ابراهيم
اين مشربه در شمال منطقه بني قريظه، در حرّه شرقي واقع است؛ جايي كه به آن دشت نيز مي گويند.
باغستانِ مورد نظر، در زمان ورود اسلام به مدينه، متعلق به مُخَيريق يهودي بود. زماني كه
جنگ احدرخ داد، وي به يهوديان گفت: بر اساس معاهده ما با محمّد، بايد به كمك او بشتابيم. آنان گفتند: امروز روز شنبه است. مُخَيريق سخن آنان را نپذيرفت و شمشير برداشت و به پيامبرعنوان پيوند(صلي الله عليه وآله) پيوست. وي به هنگام حركت گفت: اگر من كشته شدم، هرچه دارم از آنِ محمد است. او در اُحد كشته شد و رسول خدا(صلي الله عليه وآله) درباره‌اش فرمود: «مُخَيْرِيق خَير يَهُود» [۲] بدين
ترتيب اموال و زمين‌هاي او در اختيار پيامبر(صلي الله عليه وآله) قرار گرفت.
معرفي ماريه قبطيه
ماريه قبطيه، زني شايسته بود كه مقوقس حاكم مصر، همراه پاسخ نامه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) براي دعوت او به اسلام، خدمت آن حضرت فرستاد. همراه وي، خواهر او با نام سيرين نيز فرستاده شد كه حضرت او را به همسري حسّان بن ثابت درآورد. رسول خدا(صلي الله عليه وآله) اين زن را كه زني زيبا و متديّن بود، ابتدا در يكي از خانه‌هاي حارثة بن نعمان كه در نزديكي مسجد بود، جاي داد. پس از چندي، حفصه همسر ديگر حضرت، از روي حسادت، به آزار وي پرداخت و همين سبب شد تا آن حضرت، ماريه را در مشربه، كه در منطقه عاليه يا عوالي مدينه قرار داشت، سكونت دهد؛ جايي كه به نام ماريه، كه مادر ابراهيم بود، به مشربه امّ ابراهيم معروف گرديد. پس از آن، هر از چندي حضرت به ديدار او مي‌رفت. ابن سعد، از حسادت عايشه نسبت به ماريه نيز سخن گفته است. [۳]
شان نزول آيات ابتدايي سوره تحريم
گفتني است به نقل محدثان و مورخان، آيات نخست سوره تحريم [۴] درباره همين برخورد حفصه با ماريه، بر رسول خدا(صلي الله عليه وآله) نازل گرديد. [۵] حتي در برخي نقل‌ها آمده است كه آيات افك نيز كه در سوره نور است، و عايشه مدعي است درباره او نازل شده، در اصل مربوط به ماريه است كه مورد اتهامات بي مورد برخي قرار گرفته بود. [۶]
زماني كه ميان حضرت و برخي از زنانش منازعه مورد نظر پيش آمد، حضرت يك ماه از آنان كناره گرفت و به مشربه نزد ماريه آمد. در همين‌جا بود كه ابراهيم فرزند پيامبر در ذي‌حجه سال هشتم هجري متولد شد. ابراهيم يك سال و اندي بعد، (بنا به گفته واقدي)در روز سه‌شنبه دهم ربيع‌الاول سال دهم هجرت درگذشت و پيامبر(صلي الله عليه وآله) را سخت اندوهگين ساخت.
به نوشته ابن سعد، ماريه در محرم سال شانزدهم هجري درگذشت و در بقيع، در جايي كه مقبره همسران رسول خدا مي‌باشد، دفن شد. [۷]
علت مقدس بودن مشربه ام ابراهيم
ابن شَبّه در قرن سوم از اين مسجد به عنوان محلّي كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) در آن نماز خوانده، ياد كرده است. [۸]
فيروز آبادي درباره مشربه مي نويسد: اين مشربه مسجدي است در شمال منطقه متعلق به بني قريظه، نزديك حرّه شرقي، كه به آن دشت نيز گفته مي‌شود. محل ياد شده ميان نخلستان‌هايي است كه متعلق به سادات قاسمي، از بني قاسم بن ادريس بن جعفر برادر امام حسن عسكري(عليه السلام) مي‌باشد.
مشربه ام ابراهيم در روايات
مشربه ام ابراهيم از جاهايي است كه در روايت امام صادق(عليه السلام) نماز خواندن در آن‌جا، به عقبة بن خالد توصيه شده و حضرت درباره آن فرمود: «وَ هِيَ مَسْكَنُ رَسُولِ اللَّهِ(صلي الله عليه وآله) وَ مُصَلاّهُ.» [۹]
موقعيت فعلي مشربه
خيّاري كه از معاصرين است مي‌نويسد: اين مسجد و مشربه اكنون با يك ديوار سيماني محاصره شده و اطراف آن قبرستان اهالي آن‌جاست. او مي‌افزايد: محل آن سمت چپ كسي است كه از بيمارستان الزهراء عازم بيمارستان وطني در نيمه راه است. در آن‌جا يك جاده فرعي است كه به اندازه بيست متر با خيابان فاصله دارد و مشربه در آن‌جا واقع شده است. [۱۰]
در حال حاضر، آثار بناي مشربه از ميان رفته و به صورت يك قبرستان باقي مانده است. خيّاري تصويري از بناي مشربه را در كتاب خود آورده و تصوير ديگري از آن، در كتاب المدينة بين الماضي و الحاضر [۱۱]چاپ شده است.
اين مكان متبرك تا سال‌هاي اخير همچنان برقرار بوده است. شنقيطي نوشته است كه در سال ۱۴۰۵ ق. به آن‌جا رفته و آن را زيارت كرده است.
گويا در اطراف بناي مشربه و در قبرستان، سه صورت قبر بوده است كه يكي را متعلق به نجمه مادر امام رضا(عليه السلام) و ديگري را متعلق به حميده بربريه مادر حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام) دانسته‌اند.
جايگاه مشربه ام ابراهيم در نزد شيعه
گفتني است كه در منابع شيعه، زيارت
مشربه ام ابراهيم و نماز خواندن در آن‌جا مورد تأكيد قرار گرفته است. [۱۲]به همين دليل، اين مسجد، همواره مورد توجه شيعيان قرار داشته است.
پانويس
۱. ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص۸۲۵.
۲. ↑ الروض الأُنُف، ج۵، ص۱۲.
۳. ↑ طبقات الكبري، ج۸، ص۲۱۲.
۴. ↑ تحريم/سوره۶۶، آيه۱.
۵. ↑ طبقات الكبري، ج۸، ص۲۱۵.
۶. ↑ كتاب حديث الإفك، علاّمه سيد جعفر مرتضي. (چاپ بيروت، دارالتعارف، ۱۴۰۰).
۷. ↑ طبقات الكبري، ج۸، ص۲۱۶.
۸. ↑ تاريخ المدينة المنوره، ج۱، ص۶۹.
۹. ↑ كافي، ج۴، ص۵۶۰.
۱۰. ↑ تاريخ المعالم المدينة المنوره، ص۱۲۲ ـ ۱۲۱.
۱۱. ↑ كافي، ج۴، ص۴۲۶.
۱۲. ↑ بحار الأنوار، ج۹۷، ص۲۳۵.