دوشنبه 28 اسفند 1402
EN

ملتزم

ملتزم‏

در لغت‏

«ملتزم» از «التزام» گرفته شده و در لغت به ‏معناى «اعتناق و در برگرفتن» است؛ «و ملتزم از آن‏رو به اين نام خوانده شد كه مردم آن را در بر مى ‏گيرند و به سينه مى چسبانند.»

نام‏هاى ديگرِ «ملتزم»:

در روايات شيعه و سنى از ملتزم به نام‏هاى ديگر نيز ياد شده است كه عبارتند از:
1- مُتَعَوَّذ:«نام‏گذارى ملتزم به متعوّذ، بدين جهت است كه (زائر كعبه) نزد آن، از آتش جهنم (به خداوند) پناه مى ‏برد.»
چنانكه در دعاى مربوط به آن آمده است: «هَذَا مَكَانُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ». «اين‏جا مكان پناه‏جويى به تو از آتش دوزخ است.»
2-  بخشي از مُستجار:«اين نامگذارى به جهت آن است كه در آن‏جا پناه از عذاب و رحمت و آسايش از خداوند، درخواست مى ‏گردد.»
3- مدعى‏:در روايات اهل سنت از آن به‏ عنوان «مدعى‏» ياد شده؛ زيرا كه آن‏جا محلّ دعا است.

ملتزم كجاست؟

الف: احاديث اهل سنت:

در مجامع روايىِ اهل‏ سنت، احاديثى كه درباره محلّ ملتزم آمده است همگى به محلّ واحدى اشاره ندارند:
برخي از آنها بين حجرالاسود و دركعبه و برخي نيز ضلع مقابل آنرا ميگويند

 ب: احاديث اهل بيتعليهم السلام:

بر اساس نظر شيعه ملتزم پشت كعبه يعنى همان جايى است كه مستجار و ركن يمانى واقع شده است. اين محل را از آن روى ملتزم مي­نامند كه مردم در آن قسمت مي­ايستند و به ديوار ملتزم شده، مي­ چسبند و دعا مي­خوانند.

فضايل ملتزم:

  • پيامبر خداصلى الله عليه و آله: هيچ كس در اين ملتزم، چيزى از خدا نخواست، مگر آن كه اجابت شد.
  • پيامبر خداصلى الله عليه و آله: ملتزم، جايى است كه دعا در آن پذيرفته است و هيچ بنده ‏اى [در ملتزم‏] چيزى از خدا نخواست، مگر اين كه آن را پذيرفت.
  • امام صادقعليه السلام: چون آدم، خانه خدا را طواف كرد و به ملتزم رسيد، جبرئيل عليه السلامبه او گفت: «اى آدم! در اين مكان به گناهان خويش در برابر خدا اعتراف كن» .... پس خداوند عز و جل به او وحى كرد: «اى آدم! گناه تو را آمرزيدم». گفت: پروردگارا! براى فرزندان و ذريّه ‏ام [را نيز]؟  خداوند عز و جل به او وحى كرد: اى آدم! هر يك از ذريّه تو كه اين جا بيايد و به گناهانش اقرار كند و توبه نمايد، همچنان كه تو توبه كردى، و سپس آمرزش بخواهد، او را مى آمرزم».
  • امام علىعليه السلام: كنار ملتزم، به گناهان خويش، چه آنچه در ياد داريد، يا آنچه يادتان نيست، اقرار كنيد و بگوييد: «آنچه را كه نگهبانانِ تو از گناهان ما حفظ كرده ‏اند و ما فراموش كرده ‏ايم، ببخشاى». همانا هر كس در اين جايگاه، به گناه خود اعتراف كند و آنها را بر شمارد و يادآورى كند و از خداوندْ آمرزش بطلبد، بر خداوند عز و جل است كه او را بيامرزد.
  •  امام صادقعليه السلام: هر گاه از طواف خود، فارغ شدى و به آخر كعبه- در مقابل مستجار، اندكى به ركن يمانى مانده- رسيدى، دستان خود را بر كعبه بگستر، شكم (بدن) خويش را به آن بچسبان و صورتت را بر كعبه بگذار و بگو: «خدايا! خانه، خانه توست. بنده، بنده توست و اين جا، جايگاه كسى است كه از دوزخ به تو پناه مى‏ آورد». سپس نزد پروردگار به آنچه كرده ‏اى، اقرار كن. به يقين، هيچ بنده مؤمنى نيست كه‏ در اين جا به گناهان خود در مقابل خدا اقرار كند، مگر آن كه خدا او را مى ‏آمرزد، اگر بخواهد. و مى‏ گويى: «خدايا! رحمت و گشايش و عافيت، از جانب توست. خدايا! عمل من اندك است. آن را برايم بيفزاى و آنچه را كه تو از آن آگاهى و بر مردم پوشيده است، ببخشاى». آن گاه از آتش، به خدا پناه مى ‏برى و [سپس‏] هر چه مى ‏خواهى، براى خود دعا كن؛ سپس ركن يمانى را لمس كن و سراغ حجر الأسود برو.
 

ملتزم در سيره‏ معصومين

آدم و حوّا  در كنار ملتزم‏

 امام‏صادقعليه السلامدر اين باره مى ‏فرمايد: «هنگامى‏ كه آدم عليه السلامبه طواف كعبه پرداخت و به ملتزم رسيد، جبرئيل عليه السلامبه او گفت: اى آدم، در پيشگاه پروردگارت، به گناهانت اقرار كن (پس از اقرار آدم) خداى عزّوجلّ به او وحى فرمود كه گناهت را آمرزيدم. آدم عرضه داشت: گناه فرزندانم را؟ خداوند- عزّوجلّ- به او وحى كرد: اى آدم، هركس از آنان به اين جايگاه در آيد و به گناهانش اقرار كند، او را هم چون تو مى‏بخشم.»

امام سجادعليه السلامدر ملتزم‏

اَبان از امام صادقعليه السلامروايت مى ‏كند: هنگامى كه على ‏بن الحسين (امام سجادعليه السلام) كنار ملتزم مى‏آمد به درگاه الهى عرضه مى‏ داشت:«خداوندا! مرا انبوهى از گناهان و انبوهى از لغزش‏ها است و تو را انبوهى از رحمت و بخشش بى‏ حد. اى آن‏كه خواستِ منفورترين آفريده ‏ات را آن‏گاه كه عرضه داشت: «پس مرا تا روز رستاخيز مهلت ده» اجابت كردى ، دعايم را اجابت كن و درباره‏ ام چنين و چنان كن.»

امام باقرعليه السلامدر كنار ملتزم‏

حَبابه والبيّه گويد: مردى را در مكه به هنگام عصر در كنار ملتزم (يا در فاصله ميان درِ كعبه و حجرالأسود) بر فراز قسمت بلندى از زمين ديدم كه ميان خويش را با عمامه بسته (آنچنان شكوهمند) كه مى‏ پنداشتى خورشيدى است بر فراز كوه‏ها و يا تاجى بر تارك مردان (حاضر در آن‏جا)، دست و ديده به آسمان گشوده و به ‏دعا و نيايش پرداخته بود، سپس مردم به‏ سويش شتافتند و حل مسائل پيچيده علمى و مسائل مشكل خود را از او مى ‏پرسيدند و او تا به هزار سؤال آنان پاسخ نگفت، از آن‏جا نرفت، سپس برخاست وآهنگ رفتن كرد.
ابوبصير مى ‏گويد: شخصى باصداى رسابانگ برداشت كه: «بدانيد كه اين مرد شكافنده (مشكلات) علوم پيامبران، روشنگر راه‏ها (ى رستگارى)، بهترين زاده سكانداران كشتى نجات، فرزند فاطمه، حجّت باقى مانده الهى در زمين، مخزن و محرم اسرار خدا، پور حضرت محمد، خديجه، على و فاطمه (صلوات اللَّه عليهم اجمعين)، مشعل ماندگار هدايت دين است.»

امام صادقعليه السلامدر كنار ملتزم‏

شيخ طوسى در تهذيب روايتى از امام صادقعليه السلامنقل كرده كه آن حضرت در ضمن‏ آداب ملتزم فرموده است:«سپس به گناهانى كه انجام داده‏اى، براى پروردگارت اقرار كن ...»

امام كاظمعليه السلامدر كنار ملتزم‏

سعدان بن مسلم مى‏ گويد: حضرت ابوالحسن (امام كاظمعليه السلام) را ديدم كه در آخرين دور هفتم طوافش، دستش را گشوده و التزام كرده بود.

آداب ملتزم‏

از ويژگى ‏هاى بسيارى از عباداتِ واجب و مستحب، داشتن نظم و ترتيبى حساب شده است؛ به اين معنا كه در چه زمان و در كجا باشد و چگونه انجام شود. در اين ميان ملتزم نيز آدابى دارد كه در روايات به آن‏ها اشاره شده است:

زمان التزام:

امام صادقعليه السلاممى‏ فرمايد: «آن‏گاه كه در دور هفتم طواف قرار داشتى، به متعوّذ درآى.»

چگونگى التزام:

امام صادقعليه السلاممى‏ فرمايد: «دو دست خويش را بگشاى و بر خانه گذار، و بدن و گونه هات را بر آن بچسبان.»

اقرار به گناه:

اقرار به گناه، در كنار ملتزم كه پيامبران الهىعليهم السلامو پيشوايان معصومعليهم السلام، و پيشاپيش همه، حضرت آدم عليه السلامدر آن‏جا به اقرار و اعتراف پرداختند، زيباتر و پسنديده ‏تر است. زيرا خداوند متعال در پاسخ آدم عليه السلام، آنگاه كه در ملتزم براى گناهان فرزندانش درخواست آمرزش كرد، چنين وعده داد: «اى آدم! هركس از فرزندانت به اين‏جا (ملتزم) بيايد و مانند تو، به گناهانش اقرار و از آن‏ها توبه و استغفار كند، او را مى ‏بخشم.»
و خداوند در سوره‏ هاى مختلفى از قرآن كريم به تخلف‏ ناپذيرى وعده و وعيدهايش اشاره فرموده است و از آن جمله در سوره مباركه حج مى ‏فرمايد:«خداوند هرگز از وعده خويش تخلّف نمى‏ كند.»
و با توجه به همين حقيقت است كه اميرمؤمنانعليه السلاممى ‏فرمايد: «در كنار ملتزم، به گناهان به ياد مانده و از ياد رفته خويش اعتراف كنيد كه هركس در آن‏جا اقرار به معاصى كند، آن‏ها را بشمارد و ياد كند و استغفار نمايد، بر خداوند عزّوجلّ است كه او را بيامرزد (زيرا كه خود وعده آمرزش داده است).»
امام صادقعليه السلامنيز در آداب ملتزم مى‏ فرمايد:
به آن‏چه كرده‏ اى در محضر پروردگارت اقرار كن، همانا بنده‏ اى در آن‏جا اقرار به گناهانش نكند، جز آن‏كه خداوند او را- إن شاءاللَّه- بيامرزد.»
اسلام بر خلاف آئين كليسا- كه پيروان خود را وامى‏ دارند تا براى آمرزش گناهان خويش، نزد يكى از مقامات كليسا، اقرار به گناه كنند- به مسلمانان توصيه مى ‏كند كه تنها در محضر پروردگار خويش، اعتراف و اقرار به گناه كنند.

دعا:

گرچه دعا هميشه و همه‏جا مطلوب پروردگار است ولى همه اوقات و اماكن براى اين كار يكسان نيست و مسجدالحرام و كنار ملتزم از همين اماكن ويژه است كه طبق برخي روايات دعا در آنجا مستجاب است. از اين‏رو در روايات به دعاى در كنار ملتزم توصيه شده و دعاهايى نيز براى آن‏جا تعليم داده شده است.
  • اميرمؤمنان علىعليه السلاممى‏ فرمايد: « (خداوندا!) آن‏چه را كه حافظان و كاتبان تو (از گناهانمان) به ‏خاطر سپرده و ثبت كرده ‏اند و ما آن را فراموش كرده ‏ايم، بر ما ببخش.»
  • و امام صادقعليه السلاممى ‏فرمايد: (پس از التزام) بگو: «اللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَ الْعَبْدُ عَبْدُكَ وَ هَذَا مَكَانُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ». (و بعد از اقرار به گناه) بگو:«خداوندا! از سوى تو رحمت و فرج و عافيت به ما ارزانى مى‏ گردد، خداوندا، به ‏درستى كه عمل من اندك است (ثواب) آن را برايم مضاعف كن، آن‏چه (گناهانى) را كه از من بر تو آشكار و بر آفريده‏ هايت پنهان است، ببخش.»
البته مى ‏توان در آن‏جا هر دعاى ديگرى را هم خواند؛ زيرا امام باقرعليه السلامهفت جا و از جمله آن‏ها ملتزم را از مكان‏هايى مى ‏شمارد كه دعاى مخصوصى در آن‏جا لازم نيست قرائت شود و از اين‏رو امام صادقعليه السلامپس از ذكر دعايى كه براى ملتزم در ادامه حديث فوق ذكر مى‏ كند، مى‏فرمايد: «وخود دعايى (براى‏خواندن درآن‏جا) برگزين.»
 

منابع جهت مطالعه :

  • الحج و العمره في الكتاب و السنه
  • تاريخ و آثار اسلامي مكه و مدينه
  • مقالات فصل‌نامه ميقات حج مرتبط با اماكن و آثار اسلامي
گفتني است در كتاب‌هاي مرجع و دست اول  پيرامون ملتزم صحبت شده ولي غالبا از منظر اهل سنت مي‌باشد به عنوان نمونه:
  • شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام‏
  • التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم يا ترجمه فارسي آن با نام كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ
  • آثار اسلامي مكه و مدينه